Vaslav - Arthur Japin

Vaslav Nijinsky is één van de grootste mannelijke balletdansers uit de geschiedenis. De man die bekend stond om zijn sprongen die de zwaartekracht tartten. En Arthur Japin heeft deze persoon als uitgangspunt genomen voor zijn roman “Vaslav”.

Zo knap vind ik het altijd als iemand een roman weet te schrijven over een persoon die echt heeft bestaan, zonder dat het een saai geschiedenis boek wordt. Arthur Japin is hier heel erg goed in geslaagd. Een erg mooi boek, waarin het verhaal van Vaslav wordt verteld door 3 mensen uit zijn naaste omgeving: zijn bediende Peter, zijn mecenas en vroegere minnaar Sergej Diaghilev en zijn vrouw Romola. Drie erg verschillende perspectieven, heel verrassend, die mij in eerste instantie totaal op het verkeerde been zetten.

Uiteraard moet ik door dit boek weer denken aan mijn eigen - korte - ballet carrière. Ja, ik weet het. De mensen die mij kennen zullen mij niet meteen associëren met gracieus en bevallig.  Dorine die aan ballet doet, da’s een contradictio in terminis. Zoals een Andries Knevel die grappig is of  een Barbie die slim is. Want lenig ben ik nooit geweest en lichtvoetig ook niet. En toch was ik er rond mijn 7-de zwaar van overtuigd dat ik op ballet moest. Samen met vriendin C. Picture this: allemaal van die kleine, lieve, tengere meisjes in roze tutu-tjes. Sierlijk door de ruimte dansend. En C. en ik, in een zwarte turnbroek, 3 koppen groter dan de rest, hoempapa-end door de gymzaal. Het is dat mijn moeder de regel had dat als er een jaar voor een sport betaald was, ik het ook een jaar vol moest houden....

Vaslav is zowel de grootste balletdanser van zijn tijd, als een erg eigenzinnige man. Totaal zonder gene voor wat dan ook, authentiek in zijn liefde voor de wereld in zijn algemeenheid en anders dan elke andere man van stand. Door Diaghilev, met wie hij een al dan niet vrijwillige relatie had, groot gemaakt. Als hij later de jonge vrouw Romola verkiest boven Diaghilev en met haar trouwt, weert Diaghilev hem van de een op de andere dag bij zijn ballet. En vindt Vaslav ook elders geen emplooi meer.  

De eerste wereldoorlog komt en gaat en Vaslav en Romola hebben het erg moeilijk om te overleven. In 1919, op de resten van de oorlog, weet Romola een optreden voor hem te organiseren bij een bijeenkomst van het Rode Kruis. Ze pakt het groots aan, in de hoop Vaslav zijn oude roem terug te geven. Hij danst een ongelooflijke voorstelling, totaal anders dan de mensen van hem gewend zijn en besluit dan voor altijd te stoppen met dansen. “Nu is het kleine paardje moe”, laat hij zijn publiek weten.

Zijn bediende Peter had het al een tijd aan zien komen en had ook Romola gewaarschuwd: het ging niet goed met Vaslav. Als Vaslav niet alleen blijkt te zijn gestopt met dansen, maar ook met praten, weet de medische stand al snel wat er aan de hand is: hij lijdt aan een geestesziekte. Of dat ook inderdaad zo is of dat Vaslav een verlicht persoon blijkt te zijn, blijft in het midden.

Een intrigerend boek. Met zinnen die blijven hangen. Kennen jullie het onderdeel ‘De regel die je raakt’ in het muziekprogramma Rabradio op 3FM? Daar is een luisteraar aan het woord, die vertelt welke regel uit welk lied hem/haar raakt en waarom. Grappig dat een regel of een stukje tekst je kan raken, zonder dat de context er persé toe doet. Ook in dit boek zit er weer een aantal:

“Rond die tijd droogden ze ook op, onze plannen voor de toekomst, of als mijn broer ze nog altijd koesterde, dan hield hij ze in elk geval verder voor zich. Zoals ik dat deed. Om mijn ouders niet te kwetsen. Met iedere toekomstdroom verraadt een kind zijn ouders, alsof hun leven hem te min is. Hoe dan ook, ik concentreerde me op wat ik had en begon, net zoals zij, de lof te zingen van het vele dat wij wél onder handbereik hadden.” p. 48

Peter, de jongen die opgroeit in een hoog bergdorp en nooit eens “naar beneden” gaat. Die vanaf zijn geboorte al gekoppeld is aan de dochter van zijn vaders beste vriend, die tevreden moet zijn met wat hij heeft. Maar door zijn contacten met Vaslav krijgt hij een andere kijk op de wereld, komt hij erachter dat hij wel verder wil kijken dan de bergtoppen, wel meer wil meemaken dan hetgeen hij leert uit de verhalen van de mondaine gasten in Sankt Moritz. Waarmee hij iedereen om hem heen moet verraden: zijn broer, zijn ouders, zijn geliefde Lise.

“Zonder schaamte is er schijnbaar geen schandaal.” p. 103

Vaslav heeft voordat hij trouwde een seksuele relatie met een andere man, Diaghilev. En hij praat daar zonder enige gene of schaamte over. Dat was zoals het was, het hoorde bij hem en is niets om zich voor te schamen. Waardoor ook andere mensen langzamerhand inzien dat er niets overblijft om besmuikt over te lachen, om ongemakkelijk over te zijn.

Prachtig vind ik de manier waarom Japin de verschillende kanten van de karakters laat zien. Vaslav, niet alleen virtuoos en bijzonder, maar ook totaal onhandig in de “echte” wereld. Romola, die zonder echt talent het balletgezelschap weet binnen te dringen om Vaslav te veroveren. Waardoor ze door iedereen verguisd wordt. Maar ook een vrouw, die tot diep in haar hart van haar man houdt. Die geniet van zijn roem en aanzien, maar die hem ook jarenlang verzorgt als hij niet meer zichzelf kan zorgen. Diaghilev, een man bij wie alles dat hij aanraakt in goud verandert. Succesvol en rijk, maar ook eenzaam en niet in staat zich voor langere tijd te verbinden aan iets of iemand.


Na deze roman met diepere lagen, volgende week weer een heerlijke weglezer over Kurt Wallander van Henning Mankell. Minder diep misschien, maar altijd prachtig.